Gaslighting Nedir? İşyerinde Gaslighting’in Belirtileri Nelerdir?

Gaslighting, son yıllarda adını oldukça sık duymaya başladığımız bir psikolojik istismar türü. İlk kez 1938 yılında İngiliz yazar Patrick Hamilton’un bir oyununda kullanılan kavram, 1970 yılında psikanaliz literatürüne girerek dilimizde ‘Gaz Lambası Tekniği’  olarak tanımlanmıştır. Ekip içerisinde gaslighting uygulanması çalışan motivasyonunun düşmesine ve ekip ruhunun kaybına neden olabilen önemli bir sorundur. Dolayısıyla mutlaka müdahale edilmelidir. 

Ekibinizde gaslighting ya da mobbing uygulanılan kimse var mı?  Çalışma arkadaşınız pazartesi günü size farklı bir şey söyleyip salı günü tam tersini mi söylüyor?  Peki, iş hayatını kabusa çevirebilen gaslighting ne demek? Ekibinizde uygulanması durumunda nasıl bir tutum izlenmelidir?

Gaslighting Nedir?

Gaz lambası sendromu olarak da bilinen bu durum, bir duygusal istismar biçimidir. Gaslighting, kişiyi kendi algısından uzaklaştıran sistemli bir psikolojik manipülasyon biçimi olarak tanımlanır. Gaslighting etkisi altında kalan birey, zamanla gerçekliğinden şüphe etmeye başlar. “Bunu hiç söylemedin” veya “Sen yine unutuyorsun” gibi cümleler sıkça tekrar eder. Bu tür söylemler, kişinin hafızasına ve yargılarına olan güvenini zayıflatır. Sonuç olarak mağdur, kendini sürekli eksik ve hatalı biri olarak görür. Zamanla ruhsal dengenin bozulmasına ve özsaygının ciddi biçimde sarsılmasına yol açar.

Manipülasyon ile Gaslighting Arasındaki Fark Nedir?

Gaslighting ve manipülasyon benzer görünse de aslında birbirinden farklı iki kavramı temsil eder. Manipülasyon, bir kişiyi kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirme amacını taşır. Bu yönlendirme sırasında manipülatör, gerçekleri çarpıtarak karşı tarafı etkilemeye çalışır. Ancak birey, yine de bazı gerçeklikleri fark edebilmektedir. Öte yandan gaslighting, çok daha yıkıcı bir etkiye sahiptir. Çünkü burada amaç, kişinin gerçeklik algısını tamamen sarsmaktır. Gaslighting uygulayan kişi, apaçık gerçekleri inkar eder ya da kurgu bilgiler sunar. Sonuç olarak mağdur, duygusal olarak kontrol edilemeyen bir çıkmaza sürüklenmektedir. Bu durum uzun vadede ciddi ruhsal bozulmalara yol açabilmektedir.

İş Yerinde Gaslighting Nedir?

İş yerinde gaslighting, bir çalışanın algılarını ve güvenini sistemli biçimde sorgulatma sürecidir. Bu manipülasyon türü, özellikle üst-alt ilişkilerinde daha sık ortaya çıkar. Kişiye sürekli hatalı olduğu mesajı verilir, olaylar çarpıtılır. “Bunu zaten konuşmuştuk” gibi ifadelerle belirsizlik yaratılır. Zamanla çalışan kendi hafızasından şüphe etmeye başlar. Bu durum, hem öz saygıyı hem de performansı olumsuz etkiler. Süreç ilerledikçe çalışan yalnızlaşır, desteğini kaybettiğini hisseder. İş yerinde gaslighting fark edilmeden devam ederse psikolojik yıpranma kaçınılmaz olmaktadır. Bu nedenle hem çalışanlar hem yöneticiler bu davranışı tanımayı öğrenmelidir.

İş Yerinde Gaslighting’in Belirtileri Nelerdir?

En belirgin belirtilerden biri, çalışanın sürekli olarak kendi hafızasından ve algısından şüphe etmeye başlamasıdır. Daha önce kesin olarak hatırladığı bir konuşma ya da görev, karşısındaki kişi tarafından inkar edilir ya da çarpıtılır. Bu durum tekrarlandıkça kişi kendine güvenini yitirir. “Ben mi yanlış hatırlıyorum?” düşüncesi, yerleşik bir iç ses haline gelir. Bir diğer belirti, kişinin sık sık kendini açıklama veya savunma ihtiyacı hissetmesidir. Sürekli olarak “Aslında ben öyle demek istemedim” ya da “Hatırladığım kadarıyla şöyleydi” gibi cümleler kurmaya başlar. Bu durum, baskı uygulayan kişinin oluşturduğu güvensizlik ortamının bir sonucudur.

Gaslighting’e maruz kalan çalışanlar genellikle kendi yetkinliklerinden şüphe eder. Daha önce başarılı oldukları işlerde bile kendilerini yetersiz, eksik ya da beceriksiz hissederler. Başarıları küçümsenir, hataları abartılır ve çoğu zaman üstü kapalı bir şekilde “sorun ondaymış gibi” bir hava yaratılır. Ayrıca çalışan zamanla yalnızlaştığını hisseder. Bazı durumlarda baskı yapan kişi, çevredeki diğer çalışanlarla ilişkileri de etkileyerek kişiyi yalnızlaştırmaya çalışabilmektedir.

Gaslighting’in İş Hayatında Etkileri Nelerdir?

Gaslighting’in iş hayatındaki etkileri çalışanların ruhsal ve mesleki bütünlüğünü derinden sarsar. Öz güven kaybı, motivasyon düşüşü ve içsel çatışmalar zamanla belirginleşir. Kişi, karar alma süreçlerinde giderek daha fazla zorlanır. Bunun yanında anksiyete, stres ve tükenmişlik belirtileri ortaya çıkar. Çalışan, iş yerine karşı aidiyet duygusunu hızla kaybeder. Performans düşer, iletişim kurmak bile zorlayıcı hale gelir.

Süreç uzadıkça psikolojik yük ağırlaşmaktadır ve kaçınılmaz olarak iş değişikliği gündeme gelmektedir. Bu nedenle gaslighting, sadece bireyi değil, kurum kültürünü de olumsuz etkiler. Müdahale edilmediğinde verimlilik kalıcı biçimde zarar görür.

İş Yerinde Gaslighting Örnekleri

İş yerinde gaslighting örnekleri çoğu zaman sıradan cümlelerin arkasına gizlenir. “Çok hassassın”, “Sen bunu yanlış hatırlıyorsun” gibi cümleler tekrarlandıkça gerçeklik bulanıklaşır. Cyber Gaslighting ise bu manipülasyonu dijital platformlara taşır ve daha görünmez hale getirir. E-posta geçmişinin silinmesi, gönderilen mesajların inkar edilmesi bu duruma örnek olarak gösterilir. Sürekli “Bunu konuşmuştuk” demek, kişinin hafızasını sorgulamasına yol açar. Bu davranışlar zamanla özsaygıyı aşındırır ve içe kapanmaya neden olur. Dolayısıyla tekrar eden bu tutumları erkenden fark etmek oldukça kritiktir. Kurumlar bu konuda farkındalık geliştirmelidir.

İş Yerinde Gaslighting ile Nasıl Başa Çıkılır?

Öncelikle fark edilmesi zor olan bir istismar yöntemi olan gaslihting’e karşı bilinçli olmanız gerekmektedir. Daha önce öz güvenli olduğunuz bir konuda kendinizi yetersiz hissetmeye başlamanız durumunda gaslighting’e uğruyor olma ihtimalinizi göz önüne almalısınız.

Bu durumla başa çıkmak için söylediğiniz ya da yaptığınız şeyleri kaydedebilirsiniz. Toplantı notlarınız, elektronik postalarınızı arşivleyebilirsiniz. Bunun yanında yaptığınız ya da söylediğiniz şeylerle ilgili öz güvenli bir duruş sergilemelisiniz. Bütün bunlara ek olarak kendinize inandığınızı ve kendi öz benliğiniz ile diğer insanlar arasına katı bir sınır çizdiğinizi de çalışma arkadaşlarınıza göstermeniz oldukça faydalı olacaktır.

İKY Yöneticileri Gaslighting Karşısında Nasıl Bir Tutum İzlemeli?

Gaslighting uygulayan kişinin amacı karşısındaki kişinin kendinden şüphe etmesini sağlamaktır. Haksızlığa uğradığını düşünen bir çalışan bu durumu paylaşma kararı aldığında durumun yöneticileri, insan kaynakları profesyonelleri tarafından önemsenmesi ve dikkate alınması oldukça önemlidir. Çalışanların deneyimlerini paylaşmalarını teşvik etmeniz, düzenli geri bildirim almanız ekibinizin motivasyonunu kaybetmemesi için oldukça krikiktir. Ekip üyelerinin ani performans düşüşleri yaşaması, ilgilerini kaybetmesi gibi durumları dikkatle incelemeli ve gaslighting belirtilerine karşı tetikte olmanız gerekir. Ekipten birinin farklı bir çalışan hakkında olumsuz yorumlarda bulunması durumunda kanıta dayalı örnekler istemeli ve kendi değerlendirmenizi yapmadan karar vermemelisiniz.

Çalışan Deneyimi Anketleri ile İş yerinde Gaslighting ile Mücadele Edin

İş yerinde gaslighting ile mücadelede ilk adım, çalışanların sesini duymaktan geçer. Düzenli çalışan deneyimi anketleri, psikolojik güvenlik alanlarını görünür kılar. idenfit Anket Modülü ile çalışanlar düşünce ve duygularını rahatça paylaşır. Sistem üzerinden iletilen formlar, hızlı ve yapıcı geri bildirim sağlar. Yöneticiler anketleri ister topluca, ister departman bazlı şekilde planlayabilir. Böylece hem genel hem hedefli veriler elde edilir. Sonuçlar detaylı raporlarla analiz edilir, etkili çözümler geliştirilebilir. Gaslighting belirtileri yaygınsa, erken müdahale sağlanır.

idenfit’in anket modülü hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmaya ne dersiniz?  Formu doldurun. idenfit ile çalışanlarınızı dinleyin, güven ortamını birlikte inşa edin.

Sık Sorulan Sorular