Ofis yaşamında karşılaşılan bir zorbalık çeşidi olan mobbing, pek çok çalışanın başına gelen bir durumdur. Her ne kadar pek çok insan işyerinde mobbinge maruz kalıyor olsa da bunu normalleştirmemek ve kabul etmemek gerekir; çünkü iş yerinde mobbing çalışanın itiraz etmesi gereken ve şikayet halinde mobbing uygulayan kişilerin zarar göreceği bir davranıştır.
Mobbing Nedir?
Çalışma ortamında psikolojik taciz olarak da isimlendirilebilen mobbing; işyerinde baskı, taciz, sindirme, kabadayılık ve rahatsızlık verme gibi bir kişi ya da bir grup insan tarafından çalışana veya çalışanlara uygulanan davranışların tümünü kapsar. Biri ya da birileri tarafından mobbinge maruz bırakılan çalışan, rahat çalışamaz hale gelir, görevini eskisi gibi yerine getiremez ve kendini güvende hissedemez.
Mobbing Nasıl Ortaya Çıkar?
Bir çalışana mobbing uygulandığını ortaya koyan bazı belirli davranışlar vardır. Çalışanın mesleki yeterliliklerinin sürekli olarak sorgulanır hale gelmesi, güven problemi yaşandığının sıkça hissettirilmesi, bilerek çalışana verilen sürede tamamlanamayacak görevler verilmesi ve bazı önemli bilgilerin çalışandan saklanılması mobbing yapıldığına işarettir. Bunların haricinde gerekçe olmadan çalışanın görmezden gelinmesi, ekipten dışlanması ve yetkilerinin kısıtlanması da mobbing göstergeleri arasındadır.
Kişiye açıkça mobbing uygulandığı zamanlarda hiçbir neden yokken çalışanın yetersiz olduğu vurgulanmaya başlanır, küçük sorunlar büyükmüş gibi lanse edilir ve çalışan, herkesin içinde sık sık utandırılır. Bu davranışlar sadece işveren tarafından değil işletmedeki diğer çalışanlar tarafından da gerçekleştirilebilir. Bu durumda yöneticinin ya da işverenin çalışanları azmettirdiği düşünülebilir. Aksi takdirde bu davranışlara yöneticilerin müdahale etmesi gerekir.
Ancak, açıkça yönetici ya da işverenin diğer çalışanları azmettirdiği şekilde gerçekleşen mobbinglerde, mobbinge maruz kalan çalışan, yöneticiye bu sorunlarla ilgili başvurduğu zaman olumsuz bir yanıt alır. Bunun arkasındaki neden de genellikle çalışanı kendi isteğiyle kurumdan uzaklaştırmak, yani istifa ettirmektir. Oysa çalışanın böyle bir şikayetle yöneticisine gitmesi halinde yöneticinin mobbingi ortadan kaldıracak çalışmalar yapması beklenir.
Mobing Genellikle Kimleri Hedef Alır?
“İşyerinde psikolojik baskı görüyorum” diyen kişiler genellikle kurumdaki en yaratıcı ve yetkin kişiler arasında bulunur. Özellikle bu durum diğer çalışanlar veya yöneticiler tarafından uygulanan her türlü taciz için geçerlidir. Nedeni ise ağırlıklı olarak çalışanın tehditmiş gibi algılanması olur. Bunların yanı sıra, yapılan araştırmalara göre kadınlar, genç ve yaşlı çalışanlar da mobbingin hedefi olma ihtimali yüksek olan kişilerdir.
Mobbing Çeşitleri
“İşyerinde mobbing nedir?” diye merak edenlerin mobbingin tek çeşidi olmadığını bilmesi gerekir. Mobbing farklı yöntemler ve örneklerle gerçekleşebilir. Aslında mobbingin varlığını anlamak, çalışanın davranışlarını gözden geçirmesi ve her şey yolunda olmasına rağmen olumsuz davranışlarla karşılaşmasını fark etmesiyle olur. İş yerinde çalışmayı seven ama son zamanlarda işin niteliğinden bağımsız olarak işten kaçınma içgüdüsüne girenler mobbingi fark edebilir.
Mobbing yapan kişiler; çalışan hakkında hoşnutsuz söylentiler yayabilir, onu dışlayabilir, görevlerini yapmasını zorlaştırabilir, işten istifaya yönlendirmeye çalışabilir, konuşurken sık sık sözünü kesebilir, açıkça ve nedensiz şekilde küsebilir, yok sayabilir, işini sabote edebilir, nahoş şakalar yapabilir, cinsel tacizde bulunabilir, tehdit edebilir, motivasyonunu kırmaya çalışabilir ve iş düzenini bozabilir. Dolayısıyla mobbingin pek çok çeşidi ve yöntemi olabilir.
İşyerinde Psikolojik Baskı Etkileri
İşyerinde mobbinge uğrayan kurbanların iş performansları düşer ve sürekli olarak morali bozuk şekilde işe gelmeye başlarlar. Özellikle yönetimin ya da işverenin olayın son bulması için hamleler yapmamasıyla etkiler giderek daha çok artar. Mobbingle karşılaşan kişiler işe olan heveslerini yitirirler ve basit görevlere dahi odaklanma konusunda sorun yaşarlar.
Çalışan mobbing yüzünden genelde hem iş yaşamında hem de özel yaşamında kaygılı ve stresli bir hale gelir. Çalışma arkadaşları tarafından dışlanan ve güvenilmez görülen kurbanlar, ilerleyen zamanlarda kendiliğinden istifa etmek durumunda kalabilirler. İş yerinde mobbing sadece çalışanı değil aynı zamanda genel işleyişi de etkiler. Bu durum zaman içerisinde işletmenin kârlılığında da olumsuz gidişata neden olabilir.
Mobbing Şikayet için Başvuru Yöntemleri
Mobbingle karşılaşan ve şikayetlerine dönüş alamayan çalışan tarafından çeşitli kurumlara işyeri şikayet edilir. Mobbing karşısında çöküntü yaşayıp pes etmek yerine bununla mücadele etmek ve gerekli yerlere işyerinde mobbing şikayet dilekçesi vermek önemlidir. Mobbing şikayet dilekçesi için başvurulabilecek yerler arasında TBMM, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Anayasa Mahkemesi ve Kamu Denetçiliği Kurumu bulunur.
Bunların yanı sıra mobbing bir insan hakları ihlali olduğu için mobbing dilekçesi için Türkiye İnsan Hakları Kurumu, İl İnsan Hakları Kurulu, İlçe İnsan Hakları Kurulu ve Kamu Görevlileri Etik Kuruluna da başvurulabilir. Mobbing uygulama olarak da CİMER aracılığı ile bildirilebilir. Ayrıca ALO 170 mobbing hattı vasıtasıyla çalışanların işyerinde karşılaştıkları zorbalığı bildirmesi mümkündür.
Mobbingle Karşılaşanların Mutlaka Yapması Gerekenler
Mobbinge uğradığını hisseden kişilerin açık deliller toplamaya dikkat etmesi gerekir. Bunun için;
- Şahit bulabilirler,
- Maaş bordrolarını saklayabilir,
- Kamera kayıtlarına ulaşabilir,
- E-mailleri yedekleyebilir ve işlerle alakalı tüm dökümanları bir araya getirebilir.
Gerekli hallerde tüm bu belgeler delil olarak kullanılabilir ve çalışanın haklılığı ispat edilebilir. Konu yargıya intikal ettiği zaman mobbing davası için bu belgelere ihtiyaç duyulacaktır.
İşyerinde Mobbing ile Karşılaşanların Sahip Olduğu Haklar
Pek çok işveren mobbingi kendine hak görse de aslında buna uğrayan çalışanların bu baskıyı ispat etmesi halinde çok geniş hakları bulunur. Çalışan iş sözleşmesini feshedebilir, ayrımcılık tazminatı isteyebilir ve hatta tazminat talebinde bulunabilir. Ayrıca mobbinge uğrayan kişi, mobbingi yapan kişiyi dava ederek manevi tazminat isteyebilir. Gerektiğinde kötü niyet tazminatı hükümleri de devreye girebilir.
Mobbinge Karşı Nasıl Davranmalı?
İş yerinde mobbingle karşılaştığınızı düşünmeye başladığınız anda bunu yapan kişiyle iletişime geçerek davranışlarını sonlandırmasını isteyin. Hatta tüm bu iletişim sürecini size tanıklık edebilecek bir iş arkadaşınızın yanında gerçekleştirin.
Bu süreçte İdenfit İnsan Kaynakları Modülü‘nün Geri Bildirim Özelliğinden faydalanabilirsiniz. Şirket içi yapılan anketler veya anlık bildirimler ile yöneticiler ve çalışan arasında şeffaf iletişim olanağı sunan Geri Bildirim, rahatsız olduğunuz durum ve davranışları bildirmeniz veya diğer çalışma arkadaşlarınızın haberdar olmasını sağlamanız için mükemmel bir özelliktir.
Mobbing kapsamına girdiğini düşündüğünüz tüm emirleri, uygulamaları ve olayları yazılı bir şekilde kaydedin. Her durumda zorbalık yapan kişiyi kurumda yetkili olabilecek yöneticilere ve insan kaynakları sorumlulularına bildirin.
İşinizi kaybetmemek ve umutsuzluğa düşmemek için gerekli görmeniz halinde psikolojik yardım da alabilirsiniz. Yaptığınız tüm şikayetlerle ilgili süreci devamlı olarak takip etmelisiniz. Aynı zamanda mobbing iş yerinde yalnızca size yapılmıyor olabilir. Bu yüzden güvendiğiniz arkadaşlarınızla durumu paylaşıp onların düşüncelerini de alın. Eğer onlar da benzer düşüncelere sahiplerse zorbalıkla beraber mücadele edebilir ve elinizi güçlendirebilirsiniz.
Mobbing Cezası
Mobbing adli suçtur ve karşılaşıldığında hızla mobbinge karşı dava dilekçesi hazırlamak gerekir. Türk Ceza Kanunu’nun 105. maddesinde bu suçla ilgili hükümler gayet açıktır. Ayrıca mağdurun yaşamında yarattığı olumsuz durumlara göre ceza belirli oranlarda artırılabilir. Yani çalışan işi bırakmak, ailesinden ayrı kalmak ya da okuluna ara vermek zorunda kaldıysa ceza bir seneden az olmaz.
Cinsel taciz olması halinde şikayet üstüne üç aydan iki seneye kadar hapis cezası ya da adli para cezası hükmedilir. Bu suçların nüfuzu ya da statüyü kötüye kullanarak gerçekleşmesi halinde ceza yarı oranında artar. Bunların yanı sıra mobbinge uğrayan çalışanın maddi tazminat davası ve manevi tazminat davası hakları da saklı tutulur. Her koşulda kurbanının hakkını araması gerekir.
