İş akdinin feshi, işçi ve işveren arasındaki diğer ilişkilerin de düzenlediği 4857 sayılı İş Kanunu ile düzenlenmiştir. İşçi ve işveren arasındaki anlaşmazlıklar sonucunda açılan iş davalarının büyük bir kısmı iş akdinin sona ermesi ile ilgilidir. Peki iş akdinin feshi nedir ve işveren hangi durumlar söz konusu olduğunda iş akdini feshedebilir?
İş Akdinin Feshi Nedir?
İşçi ve işveren arasında kurulmuş olan iş ilişkisinin taraflardan herhangi biri tarafından bitirilmesi ile iş akdinin feshi yani sözleşmenin feshi gerçekleşmiş olur. İş akdi feshi, taraflardan birinin yazılı veya sözlü olacak şekilde iş ilişiğinin bitirildiğini diğer tarafa bildirilmesi sonucunda gerçekleşir.
4857 sayılı İş Kanunu iş akdi feshinin gerçekleşmesini hem işçi hem işveren açısından belirli şartlara bağlamıştır. İş Kanunu çerçevesinde işçiye, işverene göre iş akdinin feshi için biraz daha serbestlik sağlanmıştır. İşçi gerekli ihbar süresine uyduğu taktirde istediği zaman diliminde gerekçesiz olarak iş akdini feshedebilme özgürlüğüne sahiptir. İşveren ise bu konuda işçiye nazaran çok daha fazla şarta tabiidir.
İş Akdinin İşçi Tarafından Haklı Nedenle Feshi
İşçilerin haklı nedenle feshi gerçekleştirebilmesi için kanunda belirtilen başlıklar altındaki ciddi ve önemli nedenlerden biri ile iş akdini feshetmesi gerekir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinde sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve zorlayıcı sebepler başlıkları altındaki hallerden herhangi birinin gerçekleşmesi durumunda işçi ihbar süresi ve ihbar tazminatı söz konusu olmadan iş akdini feshedebilir ve kıdem tazminatını almaya hak kazanabilir.
İşveren Tarafından İş Akdinin Feshi
İşverenin iş akdinin feshi işlemini gerçekleştirebilmesi için 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerince belirli şartları yerine getirmesi gerekir. İşçi gerekçesiz olarak iş akdi feshi yapabilirken, işverenin çalışana tazminat ödemeyi kabul etse dahi iş akdi feshini geçerli bir sebebe dayandırması gerekir. Eğer bu şartı sağlamazsa işçinin dava açması durumunda işe iadesi veya işverenden tazminat alması söz konusu olur.
İş Kanunu 18. maddesi; “Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az 6 aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır” hükmü çerçevesinde işveren tarafından gerçekleşecek iş akdi feshi işlemi için geçerli nedenler şunlardır:
İşçinin Yeterliliği:
İş yerinde bir pozisyonda çalışan işçinin o pozisyon için yetersiz olması, işin gerekliliklerini yerine getirememesi durumu için kullanılır. Bir işçinin yetersiz olması durumu aşağıdaki bazı örnekler çerçevesinde sıralanabilir:
- Bedensel veya zihinsel yetersizlik,
- Psikolojik rahatsızlık yaşama,
- İşe odaklanmada güçlük çekme,
- Alkol, uyuşturucu, ilaç bağımlısı olması ve bu durumu işçinin işine yansıtması,
- İşini etkileyen ve devam eden hastalığı olması,
- Öğrenme sıkıntısı yaşaması ve kendini geliştirememe,
gibi nedenler işverenin işçi ile olan iş akdini feshetmesi için geçerli sebepler olarak gösterilebilir.
İşçinin Davranışı:
İşveren işçiden işini en iyi şekilde yapması dışında iş ortamında uyumlu davranışlar sergilemesini de bekler. İşçinin davranışsal yetersizliği işveren açısından iş akdini feshetmek için yeterli bir gerekçedir. İşverenin bu gibi durumlar söz konusu olduğunda işçiyi uyarması ve işçinin de savunmasının alınması gerekir. Peki işveren işçinin hangi davranışlarını gerekçe göstererek iş akdini feshedebilir?
- İş arkadaşları arasında gruplaşmaya yol açmak,
- İş arkadaşları ve yöneticileri ile kötü geçinmek,
- İşçileri işverene karşı kışkırtmak veya doldurmak,
- Çalışanları rahatsız edici davranışlarda bulunmak,
- İş arkadaşlarının özel eşyalarını karıştırmak,
- Mesai saatleri içinde işle alakalı olmayan şeylerle vakit geçirmek,
- İzni onaylanmadan veya izin almadan izne çıkmak.
İşletmenin Gerekleri:
İşletmenin gerekleri aslında genel olarak zorunluluk hallerinden meydana gelir. Ekonomik kriz, ham madde sıkıntısı, satışların azalması, departmanın kapatılması, işletmenin küçülmeye gitmek zorunda olması veya faaliyet alanını daraltması gibi sebeplerle işverenler çalışanların iş akdi feshini gerçekleştirebilir. İşveren bu gibi durumlarda kendini düşünerek işletmesini yaşatmak için işçi çıkarma hakkına sahiptir. İşçinin işverene karşı dava açması durumunda kazanması söz konusu olamaz.
İş Yerinin ve İşin Gerekleri:
İş yeri ile ilgili değişiklikler yaşanması durumunda işverenin iş akdini feshetmesi söz konusu olabilir. İş yerinin bir yerden başka bir yere taşınması veya görece daha küçük bir ofise taşınması gibi sebepler işverene gerekçeli fesih hakkı tanır. Bunun yanında işin gerekleri yani işin faaliyet alanının değişmesi veya teknolojik nedenlerden kaynaklı çalışan sayısında küçülmeye gidilmesi gibi sebeplerle işveren iş akdini feshetme hakkına sahiptir.