Avans, işçinin hak ettiği ücretin bir kısmını sözleşme yapılan zamandan daha önce işverenden talep etmesi anlamına geliyor. Hem talep edilmesi hem de ödenmesi zor olan avansın, yasal olarak kesin sınırlarla çevrelenmemiş olduğu için çoğu kimsenin kafasında kararsızlıklara sebep olabiliyor. Ayrıca bu sebeple işçi ve işveren ilişkisinde de kritik önem arz ediyor.
İşçi ücreti ödemesinin, ilgili dönem sonunda çalışma tamamlanınca ödenmesi esas olsa da avansların ödenmesi konusu oldukça gündemdedir. “ İş Kanunu ve Borçlar Kanunu açısından avansın şartları, avansın istenme koşulları ve türleri nelerdir, işverenin işçiye ödeme zorunluluğu var mıdır, işçiye ödenmemesi haklı fesih gerekçesi midir?” gibi soruların cevabını sizler için derledik.
Avans Nedir?
Avans, çalışanın ilerde yapacağı işe karşılık işverenden önceden talep ettiği ücret ödemesidir. Tam olarak açıklanacak olunursa, henüz hak edilmemiş bir ücret olmakla birlikte, çalışanın acil ihtiyaçları dahilinde ileride yapacağı çalışmaya karşı işverenden istemiş olduğu ücrettir. Ayrıca Türk Dil Kurumu sözlüğünde ise, “öndelik” olarak yer alıyor.
İş Kanunu Açısından Avansın Şartları
İş Kanunu 32. maddesi çerçevesinde ücret; “Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.” olarak yer almaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu gereğince işçinin ücret ödemesi konusu düzenlenmiş olmasına rağmen avans ödemesi ile ilgili herhangi net bir düzenleme söz konusu değildir.
Kanun içerisinde avansla ile ilgili olarak tek düzenleme 57. maddede yer alır. “İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.” hükmü gereğince işverenin, izne ayrılan işçisine izin süresine ait ücretini peşin vermesi veya avans olarak ödemesi zorunludur.
Borçlar Kanunu Açısından Avansın Şartları
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu içinde yıllık ücretli izinde verilen avansın dışında belirli koşullar çerçevesinde çalışanlara avanslarının verilmesi düzenlenmiştir. Borçlar Kanunu 406. maddesi doğrultusunda “İşveren, işçiye zorunlu ihtiyacının ortaya çıkması hâlinde ve hakkaniyet gereği ödeyebilecek durumda ise, hizmetiyle orantılı olarak avans vermekle yükümlüdür.” şeklinde hüküm bulunmaktadır.
Avans İsteme Koşulları Nelerdir?
Borçlar Kanunu’ndaki hüküm gereği işverenin avans verme zorunluluğu ve işçinin avans istemesi üç koşula bağlanmıştır. Bu koşullar; işçinin zorunlu bir ihtiyacı olması, işverenin ödeyebilecek durumda olması ve avansın işçiye hizmetiyle orantılı ödenmesi şeklinde aşağıda sıralandığı şekildedir.
- İşçinin zorunlu bir ihtiyacı olması: Kanunda zorunlu ihtiyaçlar açık açık belirtilmemiştir. Ancak işçiye borcu sebebiyle ödeme emri tebliği gelmesi, hastalık vb. durumlarda işverenin avans ödemesi yapması gerekir. Ayrıca işveren, işçiden bu zorunlu ihtiyacın belgelenmesini talep etme hakkına sahiptir. İşçinin ise bu zaruret halini işverene karşı ispatlama zorunluluğu bulunmaktadır.
- İşverenin ödeyebilecek durumda olması: Kanuna göre işverenin avansı işçiye ödeyebilecek durumda olması şarttır. İşveren, talep edilen avansı ödediği takdirde sıkıntıya düşmeyecekse bu avansı ödemesi gerekir. Aksi takdirde işveren sıkıntıya düşerse bu durum hakkaniyete uygun olmaz.
- İşçiye hizmetiyle orantılı ödenmesi: Avansla ilgili bu madde dahilinde farklı yorumlar mevcuttur. Bir görüşe göre, avansın ödemesi yapılırken işçinin toplam kıdemi göz önünde tutulmalıdır. Bu durumda işe yeni başlamış olan bir işçinin avans talebi işverence uygun görülmez. Bir diğer görüş ise, işçinin o ay içinde çalıştığı toplam gün kadar avans talebinde bulunabilmesidir. Her iki durumda da işveren, işçiye maaşından yüksek veya hak ettiğinden daha fazla avansı verme yükümlülüğü altında değildir.
Avansın Türleri Nelerdir?
İşçi ve işveren ilişkilerinde en temelde yer alan kavram çoğu zaman ücret ödemesi olmuştur. Ücret ödemesinin yanında avanslar, işçinin maaş gününden önce işverenden aldığı ücret ödemesi olarak bilinir. Avansın ödenme türleri; ücret avansı, iş avansı ve yıllık ücretli avans ödemesi olarak üçe ayrılır.
- Ücret avansı: İşçi burada ay sonundaki kazancı içerisinden bir ücret talebinde bulunur. İşçi isterse ücretinin yarısını veya tamamını ücret avansı şeklinde işverenden ister.
- İş avansı: İş hayatında sıkça kullanılan iş avansı, bir işi yaparken işçiye önden verilen, iş tamamlanınca ise kullanılmayan kısmının işverene iade edildiği türdür.
- İzin avansı: İş Kanunu’nda düzenlenmiş tek avans türüdür. Kanunda “yıllık ücretli izin avansı” şeklinde yer alır. İşçi ücretli izne çıkarken, izin günlerine ait ücretin peşin olarak izin avansı şeklinde ödenmesidir. Ayrıca işveren, koşulsuz vermekle yükümlüdür.
İşveren İşçiye Avans Vermek Zorunda Mı?
Yukarıda avansla ilgili belirtilen başta Borçlar Kanunu olmak üzere tüm yasal hükümler sonucunda yine de işverenin işçiye karşı avans verme zorunluluğu söz konusu değildir. Hatta işverenin işçiye avans vermemesi haklı bir fesih gerekçesi olarak sayılmaz. Ayrıca işçi bu sebeple işten ayrılırsa kıdem tazminatı hakkı kazanamaz.
