Toplu işten çıkarma, işletmelerin zaman zaman yaşadıkları ekonomik sıkıntılardan kaynaklı veya başka sebeplerle işçi maliyetlerini azaltmak için çok sayıda işçiyi işten çıkarmak zorunda kalmasıdır. Bazı durumlarda departman kapatılabilir bazı durumlarda kişi sayısı oldukça yüksek olabilir. Bu gibi durumlarda işten çıkarmaların kanunda belirtilen “toplu işçi çıkarma” kavramı içerisinde olup olmadığının çok iyi tespit edilmesi gerekir.
Toplu işçi çıkarma, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 29. maddesinde düzenlenmiştir. Mevzuat, toplu işçi çıkarma sürecini, toplu işçi çıkarma şartlarını ve toplu işçi çıkarma sürecinde işverene düşen yükümlülükleri detaylı şekilde açıklamaktadır. Peki Türk hukuk sistemine göre toplu şekilde işçi çıkarma sürecinde en çok önem arz eden esaslar nelerdir ve bu süreçte nelere dikkat edilmelidir?
Toplu İşçi Çıkarma Nedir?
Toplu işten çıkarma prosedürü, işverenin toplu bir şekilde bir grup çalışanı işten çıkarma süreci olarak tanımlanabilir. Toplu işten çıkarma, detaylı şekilde 4857 sayılı İş Kanunu’nun 29. maddesinde düzenlenmiştir. İş Kanunu’na göre; ekonomik, teknolojik veya yapısal sebeplerden kaynaklı olarak belirli şartlar dahilinde çok sayıda çalışanın iş sözleşmesinin fesih edilmesi “toplu işçi çıkarma” olarak tanımlanıyor.
Toplu İşçi Çıkarma Şartları Nelerdir?
Bir işletmedeki işten çıkarmaların toplu işçi çıkarma sayılabilmesi için;
- 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçinin,
- 101 ile 300 işçi arasında ise, en az %10 oranında işçinin,
- 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin,
1 aylık süre içerisinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde iş sözleşmesine son verilmesi gerekir. Buradaki 1 aylık süre kritik önemdedir ve tüm işten çıkarmalar bu süre içinde gerçekleşmelidir. 1 aylık süre, ilk çalışan işten çıkarıldığı tarihten itibaren işlemeye başlar.
- Toplu işçi çıkarma prosedürünün geçerli olabilmesi için işletme içinde en az 20 çalışan mevcut olmalı,
- En az 30 gün önce işyeri sendika temsilcilerine, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna yazılı bildirim yapılması zorunlu,
- Kurumlara yapılacak olan bildirimde; işçileri işten çıkarma sebepleri, etkilenecek işçi sayısı ve fesih yapılacak tarihe dair bilgiler bulunmak zorundadır.
Toplu İşten Çıkarmada İşverenin Sırasıyla Yapması Gerekenler
- İşveren, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 29. maddesine göre, çıkaracağı çalışanların toplu işçi çıkarma hükümlerine uygun olup olmadığının tespitini yapmalı,
- Toplu işçi çıkarma hükümlerine uygun olduğu taktirde bu durumu en az 30 gün önceden ilgili kurumlara yazılı olarak bildirmeli,
- Bildirim sonrasında sendika temsilcileriyle çıkarılacak olan işçilerin mağduriyetlerinin en aza indirilmesi ile ilgili görüşmeler yapılmalı,
- Bildirim üzerinden 30 gün geçtikten sonra işçiler işten çıkarılmalı,
- Toplu işçi çıkarma durumu kesinleştikten sonra aynı nitelikteki iş için 6 ay içerisinde yeniden işçiye ihtiyaç olursa çıkarılmış olan işçilerden nitelikleri uygun olanlar işe geri alınmalı.
Toplu İşten Çıkarma ve Fesih Bildirimi İle İlgili Bilinmesi Gerekenler
- Tazminatsız veya ihbarsız işten çıkarma nedenlerinden biri ile işçi çıkarma yapılırsa bu toplu işten çıkarma sayılmaz. ( Kıdem Tazminatı ve ihbar tazminatı için bknz.)
- İş Kanunu 100. maddesine göre, aynı kanunun 29. maddesindeki hükümlere aykırı şekilde işçi çıkaran işveren veya işveren vekili işten çıkardığı her işçi için 450 Türk lirası idari para cezası öder.
- Bildirim sonrası işletme sendika temsilcileri ve işveren arasındaki görüşme sonunda, toplantının gerçekleştiğine dair bir belge düzenlenmelidir.
- Fesih bildirimi, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesi üzerinden 30 gün geçtikten sonra hüküm verir.
- İşletmenin tamamen kapatılması yani faaliyetine kesin olarak son verilmesi durumunda, 30 gün önceden işverenin sadece Bölge Müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bunu bildirmesi ve işletme içerisinde ilan etmesi gerekir.
- Mevsimlik veya dönemsel işlerde gerçekleşen toplu işçi çıkarmalar iş süresinin dolmasıyla ilgili ise bu durum toplu işten çıkarma olarak sayılmaz.
- İşverenin toplu işten çıkarmalara ilişkin hükümleri 18, 19, 20 ve 21 inci madde hükümlerinin uygulanmasını engellemek için kullanamaz. Eğer kullanırsa işçi bu maddelere göre dava açma hakkına sahiptir.
Koronavirüs Sebebiyle İşten Çıkarma Yasağı Ne Zaman Sona Erecek?
Koronavirüs sebebiyle gündeme gelen işten çıkarma yasağı Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile İş Kanunu uyarınca 17 Eylül 2020‘den itibaren iki ay daha uzatılmıştır.
