Çalışanların zorunlu ya da keyfi durumlarda izin kullanabilmesi için ücretli ve ücretsiz izin şartları ve belirli kanunlar çerçevesinde işveren ile işçi arasında planlanan uygulamalar yapılıyor. Ücretli izin dahilinde izin kullandığı dönemde normal ücreti ödeniyor. Ücretsiz izinde ise çalışan izinli olduğu müddetçe işveren tarafından herhangi bir ödeme yapılmıyor.
Ücretli İzin Nedir?
Anayasanın 50. maddesi ile güvence altında bulunan çalışanın dinlenme hakkı; büyük bir önem taşır. Bir çalışan, bir sene çalışmış olmak koşuluyla yıllık ücretli izin hakkına sahip olur. Bir yıllık süre; iş sözleşmesinin yapıldığı günden değil, işçinin işe başladığı günden itibaren hesaplanır.
Ücretli izin çerçevesinde işçiler kanunda açıkça belirtilen izin haklarını kullanırken, aylık ücreti aynı şekilde almaya devam ederler. İşçi her ne kadar fiilen çalışmıyor olsa da maaşını tam olarak alır. Buna karşılık çalıştığı süreçte işçiye ekstra olarak ödenen fazla mesai ya da benzeri çalışmaların karşılığındaki ücretler ücretli izin halindeyken çalışana ödenmez.
Ücretli İzin Şartları Nelerdir?
Ücretli izin yönetmeliği gereğince çalışanın sağlaması gereken izin şartları, ücretli iznin türüne göre değişkenlik gösterir. Genel olarak çalışanların; yıllık ücretli izin, doğum izni, yarım günlük doğum izni, evlilik izni, babalık izni, ölüm izni, engelli çocuk tedavi izni, periyodik kontrol izni, süt izni, evlat edinme izni ve yeni iş arama izni gibi hakları bulunuyor.
- Yıllık Ücretli İzin Hakkı: Bir çalışan iş yerinde işe başladığı gün itibariyle en az 1 sene çalışmış olması halinde yıllık ücretli izin hakkına sahip olur.
- Doğum İzni Hakkı: Kadın işçiler hamileliklerinin 32. haftasında çalışmaya devam etmeleri halinde doğumdan önceki 8 hafta ve doğumdan sonraki 6 haftada ücretli izin hakkında sahip olurlar. Çoğul gebeliklerde ise bu süre doğum öncesinde 10 hafta olarak belirleniyor. Doktor raporuyla işçinin 37. haftaya kadar çalışması ya da erken doğum yapması hallerinde bakiye izinler doğumdan sonraya aktarılıyor.
- Yarım Günlük Doğum İzni: Analık izni bitmiş kadın işçilerin ve 3 yaşını henüz doldurmamış bir çocuğu evlat edinmiş kadın ya da erkek işçilerin kullanabilecekleri yarım günlük doğum izni hakları bulunuyor. Bu hak; 1. doğumda 60, 2. doğumda 120 ve sonraki doğumlarda 180 gün oluyor. Ve haftalık çalışma sürelerinin yarısı kadar sürede ücretsiz izin şeklinde veriliyor. Çoğul doğumlarda bu süre 30 gün uzar ve engelli doğumlarda 360 gün şeklinde uygulanır. Ancak işçilerin çalışmadığı o yarım günün ücreti İş-Kur tarafından çalışana ödeniyor.
- Evlilik İzni: Çalışanın evlenmesi durumunda 3 günlük izin veriliyor.
- Babalık İzni: Çalışanın eşinin doğum yapması durumunda 5 günlük ücretli izin hakkı sağlanır.
Çeşitli Ücretli İzin Tipleri
- Ölüm İzni: Çalışanın annesinin, babasının, eşinin, çocuğunun ya da kardeşinin ölümü durumunda işçiye 3 günlük hakkı tanınır.
- Engelli Çocuk Tedavisi İzni: Bu hak; çalışanların en az %70 oranında engelli olan ya da süreğen bir hastalığı bulunan çocukları olması ve bunların tedavisi amacıyla sağlanır. Bir yıl içerisinde toptan ya da bölümler şeklinde 10 güne kadar ücretli izin şeklinde kullanılabiliyor.
- Periyodik Kontrol İzni: Hamilelik boyunca kadın işçilere periyodik kontrolleri için ücretli izin veriliyor. İzin süresi 1 gün olarak belirleniyor.
- Süt İzni: Kadın çalışanlara bir yaşından küçük olan çocuklarını emzirmeleri için günlük toplam 1.5 saat olacak şekilde süt izni veriliyor.
- Yeni İş Arama İzni: Bildirim süresi içerisinde işvereninin işçiye yeni bir iş bulabilmek adına ücretli izin vermesi gerekiyor. İş arama izni süresi günde 2 saat az olmaz ve eğer işçi isterse bütün iş arama izinlerini birleştirip toplu şekilde kullanabiliyor.
- Evlat Edinme İzni: 3 yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinen eşlerden bir tanesi evlat edinme izni veriliyor. Bu izin; çocuğu fiili olarak teslim edildiği tarih itibariyle 8 hafta olarak analık hali izni şeklinde kullandırılıyor.
Yıllık Ücretli İzin Süreleri 2020
Yıllık izinlerin süreleri yaşa ve çalışma yılına göre değişkenlik gösterir. 2020 yılı itibariyle herhangi bir değişiklik bulunmamakla birlikte 2019 verilerine göre yıllık ücretli izin süreleri 1 ile 5 yıl arası çalışanlar için 14 günden, 5 ile 15 yıl arası çalışanlar için 20 günden ve 15 yıl üstü çalışanlar için 26 günden az olamaz. 18 yaşından küçük işçilerle 50 yaşında büyük işçilerin izin süresi ise 20 günden az olamaz.
Ücretsiz İzin Nedir?
Ücretsiz izinde durum, ücretli iznin tam tersi şeklinde işler. İşçi ücretsiz izne çıktığı zaman iş sözleşmesi askıda sayılıyor. Bu süre zarfında işçi fiili olarak hiçbir şekilde çalışmaz. Dolayısıyla çalışmadığı günler için her işveren tarafından maaş ödemesi yapılmıyor. Ancak bu durum iş sözleşmesinin sonlandırıldığı anlamına gelmez. İşçi süreç sonunda yeniden işine dönebiliyor.
Ücretsiz İzin Şartları Nelerdir?
Ücretsiz izin şartları, ücretsiz iznin türüne göre değişkenlik gösterir. Aşağıda belirtilen ücretsiz izinlerin dışında kalan tüm izinler, işçi ile işverenin rızası sonucunda kullanılabiliyor. Çünkü iki madde dışında ücretsiz izinlerin nasıl kullanılacağı konusu İş Kanununda açık bir şekilde belirtilmiyor. Bu doğrultuda izin kullanma süresini tarafların belirlemesi bekleniyor.
- Ücretsiz Doğum İzni: 6 haftalık izin süresi tamamlandığında ve çoğul gebelik durumunda 18 hafta sonrasında kullanılabiliyor. Kadın işçiler 6 aya kadar ücretsiz izin talebinde bulunabilirler. Bu 6 aylık sürede yıllık izin hakları etkilenmiyor. Ve bu süreç yıllık izinden düşürülemiyor. Ancak bu süre zarfında işverenin işçiye herhangi bir ücret ödeme zorunluluğu bulunmuyor. SGK tarafından sigortalı işçiye iş göremezlik ödeneği ya da emzirme ödeneği verilebiliyor.
- Yol İzni: Çalışan yıllık izninde yolda geçecek süre için ücretsiz yol izni talep edebiliyor. Ancak bu izin hakkını almak için yolda geçecek olan sürenin belgelenmesi gerekiyor. Yol izni hakkı toplamda 4 güne kadar veriliyor.
- İşveren saatli olarak çalışan bir personele ücretsiz izin verdiği zaman saatlik ücretsiz izin kesintisi kapsamına yalnızca aylık çalışma süresinden düşebiliyor.
Ücretli İzin Yıllık İzinden Düşülür mü?
Çalışanların izin hakları kanunlarla ve Anayasa ile açık bir şekilde güvence altına alınır. Ücretli izin ve yıllık izin konularında işverenler çalışanın dezavantajına değişiklik yapamıyor. Dolayısıyla gün içinde verilen saatlik izin toplanarak 1 güne karşılık gelen kısımlar yıllık izinden düşürülemez.
Bunun yanı sıra ücretsiz izinler ücretsiz izinli olunan dönem çalışanın kıdem süresinden sayılmıyor. İşveren ücretsiz izin süresinde ücret ödemediği gibi sözleşme de yeniden işe başlayana dek askıya alınır. Bu sürede işçi çalışmadığı için ücretsiz izninin süresi kadar ileriye alınır.
Korona Sürecinde Ücretli İzin
Ücretli izin korona döneminde de gündeme gelmiş konulardan bir tanesidir. Zorunlu sebeplerin varlığı durumunda işveren tarafından çalışanlara ücretli izin verilebiliyor. Yıllık ücretli izin verilmesi, işveren yönetim hakkı kapsamında yer aldığından işçi onayına ihtiyaç duyulmuyor. Dolayısıyla bu süreçte işverenler, Koronavirüs’ün yarattığı çeşitli etkiler nedeniyle çalışanlarına ücretli izin kullandırabiliyor.
