İş Sözleşmesi Nedir? Nasıl Düzenlenir?

Hem işçiyi hem de işvereni yakından ilgilendiren iş sözleşmesi ve iş sözleşmesi çeşitleri farklı gereklilikleri bulunduğu için özenle hazırlanması gereken belgeler arasında yer alır. İş sözleşmelerinin belirli şartlar dahilinde sözlü veya yazılı olarak yapılması kabul edilebilir. İşveren ve işçinin haklarını korumak için yapılan ve zor durumda kalmasını önlemek adına şartlar konulan iş sözleşmeleri; titizlikle hazırlanmalıdır.

İş Sözleşmesi Nedir?

İş sözleşmesi; taraflardan birinin işçi olarak iş görmeyi, diğerinin de işveren olarak ücret ödemeyi üstlenmesinden meydana gelen bir sözleşmedir. Yazılı sözleşmenin yapılmadığı durumlarda; işverenin işçiye en fazla iki ay içerisinde çalışma koşullarını, çalışma süresini, ücretini, ödeme dönemini, sözleşme süresini ve fesih halinde iki tarafın da uyması gereken hükümleri belirten bir belge vermek zorundadır. 

Buna karşılık süresinin 1 ayı geçmediği belirli süreli iş sözleşmeleri çerçevesinde bu hükmü uygulama zorunluluğu yoktur. Eğer bir iş sözleşmesi belirtilen 2 aylık süre dolmadan evvel sona erer ise bütün bilgilerin en geç, işin sona erdiği tarihte işçiye yazılı belge şeklinde verilmesi zorunlu tutulur. Belirtilen zorunlulukların yerine getirilmemesi işverene yaptırım ve cezai işlem olarak geri dönebilir.

İş Sözleşmesi Nasıl Düzenlenir?

Kanunlar tarafından aksi belirtilmediği sürece iş sözleşmesinin herhangi bir standart formu bulunmaz. Bu yüzden kanunen sözlü anlaşma ya da sözlü olmayan ve karşılıklı anlayışa dayanan istihdam şekillerine izin verilir. Bunun yanı sıra bir yıl ve daha uzun süreli olarak gerçekleştirilecek iş sözleşmelerinin mutlaka yazılı şekilde yapılması gerekir. Bunun için herhangi bir iş sözleşmesi örneği incelenebilir. 

Bu tip belgeler damga vergisi ve benzeri her türlü resim ve harçtan muaf tutulur. Ayrıca ticari işletmelerde Türk dilinin zorunlu kullanılmasına ilişkin kanuna göre, Türkiye merkezli bir kuruluşun taraf olduğu hallerde ve sözleşme Türkiye’de uygulanıyorsa mutlaka sözleşmenin Türkçe yapılması gerekir. Bununla alakalı olarak da sözleşme hazırlamadan önce iş sözleşmesi örnekleri incelenebilir.

İş sözleşmesinde istihdam süresi, son çalışma tarihi veya geçerlilik süresi gibi şartlar koşmak mecburi değildir. Eğer sözleşme belli bir süre zarfında yapılmıyorsa açık uçlu olarak kabul edilir. Açık uçlu sözleşmeler, belirli süreli olarak hazırlanan iş sözleşmelerine göre çalışanlara çok daha geniş haklar sağlar. Genellikle bir proje süresince çalışacak işçiler için belirli süreli sözleşme hazırlanır. 

İş Sözleşmesi Çeşitleri

İş sözleşmesi çeşitleri usul ve yöntem açısından farklılıklar gösterir. İş sözleşmesi çeşitleri olarak; belirli süreli, belirsiz süreli, tam süreli, kısmi süreli ve deneme süreli iş sözleşmeleri sayılabilir. Bunlara ek olarak çağrı üzerine çalışma sözleşmesi ve takım sözleşmesi ile oluşturulan sözleşme de hazırlanabilir. Belirli süreli iş sözleşmesi; bir işin tamamlanması ya da bir olgunun ortaya çıkması gibi tamamen objektif şartlara bağlı olarak yapılır. 

Belirli Süreli İş Sözleşmesi

İş sözleşmesi çeşitleri arasında ilk sırada gelen belirli süreli sözleşme, kabul edilebilir bir gerekçe bulunmadığı sürece üst üste çok sayıda yani zincirleme şekilde yapılamaz. Aksi durumda başlangıç itibariyle belirsiz süreli iş sözleşmesi niteliği taşımaya başlar. Esaslı bir nedene dayalı zincirleme iş sözleşmeleri ise aynı şekilde belirli süreli olma özelliğini taşımaya devam eder. Belirli süreli iş sözleşmelerinde işçi iş güvencesi hükümlerinden faydalanamaz.

Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi

Belirsiz süreli iş sözleşmesi ise iş ilişkisinin süreye bağlı şekilde yapılmadığı durumlarda tercih edilir. Bu iki sözleşme arasındaki en belirgin fark; belirli iş sözleşmesinde işçiye ödenecek ücretlerin çalıştığı süreyle orantılı şekilde verilmesidir. Ayrıca ihbara gerek duyulmaz ve ihbar tazminatı ödenmez. İşveren bir yıllık çalışma süresi tamamlandıktan sonra haksız olarak sözleşmeyi feshederse kıdem tazminatı ödenir.

Kısmi Süreli İş Sözleşmesi

İşçinin haftalık çalışma süresinin; tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan örnek bir işçiye nazaran daha az belirlenmesi hallerinde yapılan iş sözleşmesine ise kısmi süreli sözleşme adı verilir. Ancak ayrımı haklı kılan geçerli bir sebep olmadığı müddetçe kısmi süreli sözleşmeyle çalıştırılan işçi, yalnızca sözleşmenin farklı olmasından dolayı tam süreli işçiyle farklı işlemlere tabi tutulamaz.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi

İşveren ile işçinin sözleşmeyi devam ettirip ettirmeme ile alakalı kararı belirlenen bir süre sonunda vermelerini mümkün kılan iş sözleşmelerine ise deneme süreli sözleşme adı verilir. Bu tip sözleşmelerin süresi en fazla iki ay olabilir. Toplu sözleşmelerde ise dört aya uzatılabilir. İşçinin çalıştığı günlerin ücreti ve diğer hakları saklı tutulmak şartıyla ihbar süresine bakılmadan feshedilebilir.

Çağrı Üzerine Çalışma Sözleşmesi

Çalışanlardan birinin geçici süreli olarak çalışmaya ara vermesi ya da çalışmayı sona erdirmesi hallerinde işveren bu süre içerisinde ihtiyaç duyduğu işçileri çalıştırmak adına çağrı üzerine çalışma sözleşmesi yapabilir. Haftalık çalışma süresi yirmi saat olurken aksi belirtilmediği müddetçe sözleşme gereği her bir çağrıda işverenin işçiyi günlük en az dört saat çalıştırması zorunludur.

Takım Sözleşmesi ile Oluşturulan Sözleşme

Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmeleri ise işçilerin bir ekip halinde çalışacakları durumlarda; iş sözleşmesinin işveren ve takım lideri arasında yapılmasını kapsar. Eğer bu ekipten bir kişi işe başlar ise sözleşme de otomatik olarak başlamış sayılır. Genellikle bu tip sözleşmeler de belirli bazı sektörlerde ve proje bazlı işlerde işverenler tarafından tercih edilir.

İş Sözleşmesi Feshi

İş sözleşmesi feshi konusunda her iki tarafın uyması gereken bazı noktalar bulunur. İşverenin fesih bildirimini yazılı şekilde yapması ve sebebi açık bir dille belirtmesi gerekir. Hakkında yapılan iddialara karşılık işçi savunma yapmadan belirsiz süreli iş sözleşmesi verim ya da davranış gibi nedenler ile feshedilemez. Yine de işverenin belirli şartlarda fesih hakkı saklı tutulur.

Işçinin kendinden bulunan vasıflarla alakalı işvereni yanıltması, onur kırıcı davranışlarda bulunması, hakaret etmesi, hırsızlık yapması, gerekçe belirtmeden arka arkaya iki iş günü işe gitmemesi, görevlerini yerine getirmemekte ısrar etmesi ve bu yüzden iş güvenliğini tehlikeye atması gibi durumlarda iş sözleşmesi feshedilebilir. İşçinin yedi günden fazla hapis cezası alması da fesih nedeni olarak görülür.

İşten Çıkarma Öncesi Bilgi Verme Zorunluluğu

Bir işveren işçisini işten çıkarmak istediği zaman; bunu öncesinde işçiye bildirmek durumundadır. İşveren bu bilgilendirmeyi çalışanın kıdemine uygun yapmalıdır. İşveren, çalışanın iş sözleşmesini sonlandırırken belli bir süre önce, uygun bir şekilde çalışanı bilgilendirmezse çalışanına ödemek zorunda olduğu tazminata ihbar tazminatı adı verilir.

Eğer işçinin hizmet süresi 6 aydan kısa ise 2 hafta, 6 ay ile 1.5 yıl arasındaysa 4 hafta, 1.5 yıl ile 3 yıl arasındaysa 6 hafta ve 3 yıldan uzun ise 8 hafta önce işverenin işçiye işten çıkaracağını bildirmesi gerekir. Şartlara uymayan taraflar bildirim süresine bağlı ücret tutarında tazminat ödemek zorunda kalır.

Bununla beraber işçinin de işverene işten ayrılacağını belirli bir süre öncesinde yazılı olarak bildirmesi gerekir. Bu süre tıpkı işverenin işten çıkarmayı bildirme süresinde olduğu gibi işçinin hizmet süresiyle alakalı olarak belirlenir. İşçi de işveren gibi aynı süreler gözetilerek önceden işverenine işten ayrılacağını bildirmek durumundadır. Aksi takdirde işçinin de işverene tazminat ödemesi gerekliliği ortaya çıkar.

İş Sözleşmesi Cezai Şart

Borçlu ve alacaklı olarak nitelendirilen iki taraf arasında yapılan iş sözleşmesi neticesinde bir tarafın sözleşme gereğini yerine getirmediği için diğer tarafı zor duruma sokmasını engelleyebilmek adına da bazı uygulamalar yapılır. İş sözleşmesindeki anlaşmaya ek olarak cezai şart eklenmesi de bunlardan bir tanesidir. Böylece her iki tarafın da mağduriyet yaşamasının önüne geçmek amaçlanır.

İş sözleşmesinde bulunan cezai şart; işverenin ya da işçinin haklı bir sebep bulunmadığı durumlarda sözleşmeyi sonlandırması halinde geçerli olur. Cezai şartların iş sözleşmesi imzalanırken konulması gerekir. Ancak iş sözleşmesinde yer alacak cezai şartların işçi ve işveren için eşit olması beklenir. Sözleşmede yalnızca işçi aleyhine cezai şart bulunursa şartlar geçersiz kabul edilir.