Deneme süreli iş sözleşmesi, işçi ve işveren tarafları arasındaki ilişkinin başladığı bir dönemdir. Sözleşme süreci, karşılıklı güven, özen ve şeffaflığa dayalı olduğu için bu dönem hem işveren hem de işçi tarafında kritik öneme sahiptir. İş sözleşmesi içeriğinde kendiliğinden deneme süresi barındırmaz. Bu nedenle de deneme süresi, iş sözleşmesine sonradan eklenerek işverenin, işçinin çalışma şartlarına uygunluğunu test etmesini ve süreci kontrollü şekilde sürdürmesini sağlar.
Sözleşmenin deneme süreli iş sözleşmesi olduğu, sözleşme yapılmadan önce veya yapılırken belirlenmelidir. Aksi durumda işçi çalışırken bu kayıt sözleşmeye düşülemez. Ayrıca sözleşmede deneme süresi bulunduğunu iddia eden taraf bu durumu ispatla yükümlü olacaktır. Deneme süreli iş sözleşmesi nedir, deneme süreli iş sözleşmesinin koşulları nelerdir, deneme süresi ne kadardır gibi soruların cevaplarını sizler için derledik.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nedir?
Deneme süreli iş sözleşmesinin amacı işçi ve işveren arasında akdedilen iş anlaşmasının devam edip etmemesi konusunda herhangi bir gerekçe veya bildirim süresine ihtiyaç duyulmadan karar verilmesine olanak sağlamasıdır. Belirli bir süre sonunda sözleşmenin ya devamına karar verilir ya da sözleşme tazminatsız şekilde sonlandırılır. 4857 sayılı İş Kanunu 15. maddesinde düzenlenen deneme süreli iş sözleşmesiyle ilgili Kanun maddesi aşağıdaki şekildedir:
“Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.
Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.”
Deneme Süresi Ne Kadar?
4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine göre deneme süreli iş sözleşmesi, en çok 2 ay olabilir. Fakat toplu iş sözleşmelerinde bu durum, deneme süreli iş sözleşmesinin en çok 4 ay olacak şekilde uygulanması şeklindedir. Bu sürenin hesaplanmasında sözleşmenin yapıldığı tarih değil, işçinin fiilen işe başladığı tarih esas alınır. Bir işçinin yeniden deneme süresine tabi tutulması ancak aşağıdaki şartlar sağlanırsa mevcuttur:
- Hastalanıp 1 yıl içerisinde iyileşen gazeteci tekrar işe alındığında,
- İş yerinde çalışırken sakatlanan engelli, eski hükümlü veya terör mağduru işçi öncelikli olarak işe alındığında,
- Askerlik veya kanundan kaynaklanan herhangi başka bir sebeple işten ayrılan işçi yeniden işe alındığında.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi Koşulları Nelerdir?
İş sözleşmesinin, deneme süreli iş sözleşmesi koşullarını karşılayabilmesi için öncelikli olarak sürekli iş sözleşmesi olması gerekir. Asıl olması gereken durum, iş sözleşmesinin deneme süresi öngörülmeksizin gerçekleştirilmesidir. Burada istisnai olan durum, iş sözleşmesinin deneme süresi koşuluyla yapılmış olmasıdır. Peki deneme süreli iş sözleşmesi ile ilgili diğer koşullar nelerdir?
- Deneme süreli bireysel iş sözleşmelerinde süre en çok 2 ay olabilir,
- Deneme süreli toplu iş sözleşmelerinde süre 4 aya kadar uzatılabilir,
- Deneme süreli iş sözleşmesi, işçinin fiilen işe başlaması ile başlar,
- Deneme süresi İş Kanunu hükümlerine göre açıkça kararlaştırılmalıdır,
- Deneme süreli iş sözleşmesinin şekli konusunda yasada açık bir hüküm bulunmamaktadır,
- Deneme süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçi sendikaya katılabilir veya sendikal faaliyet organize edebilir,
- İşçiler grev hakkından ve toplu iş sözleşmesinden yararlanabilir,
- Deneme süresinde sosyal güvencesiz çalıştırılan her işçi için cezai yaptırım söz konusudur,
- İşçinin bu süre zarfında ücret, tatil gibi temel haklardan yararlanması gerekir,
- İşçi deneme süresi içerisindeyken iş yeri devredilirse devralan işveren de tazminatsız ve bildirimsiz fesih hakkını kullanabilir. Devir sebebiyle deneme süresinin yeniden başlatılması söz konusu değildir,
- Deneme süresi İş Kanunu hükümlerine göre sözleşmenin yazılı şekilde yapılması bir geçerlilik değil, ispat şartıdır.
Deneme Süresinde İşten Çıkarma & Deneme Süresinde Fesih
Çalışan deneme süresi sonunda süreç başarılı bir şekilde tamamlanmış ve fesih hakkı kullanılmamış olursa bu iş sözleşmesi, nihai bir iş sözleşmesi niteliği kazanır. Aksi durumda ise deneme süreli iş sözleşmesi süresi boyunca hem işveren hem çalışan bildirim süresine ihtiyaç duymadan ve tazminatsız olarak fesih işlemi gerçekleştirebilir. Kimin fesih işlemi gerçekleştirdiğinden bağımsız olarak işçi çalıştığı gün kadar ücretini almaya hak kazanır.
Deneme süresinde fesih ile ilgili kanunda feshin usulüne veya içeriğine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Fesih hakkını kullanan tarafın herhangi bir neden göstermek zorunda olmadığı bilinmektedir. Ayrıca deneme süresinde gerçekleşecek olan fesih için sözleşmeye herhangi bir cezai şart konulamaz. Bunun yanında taraflardan herhangi biri sebepsiz ve süre bildirimi olmaksızın fesih gerçekleştirebildiği için herhangi bir ihbar tazminatı ödenmesi de söz konusu değildir.
Deneme Süresinde Fesih Bildirimi
Deneme süreli iş sözleşmesini fesih hakkı, hem çalışana hem işverene sağlanır. Deneme süresi boyunca her iki taraf dilediği taktirde bu haktan yararlanabilir. Ancak bu hakkı kullanabilmek için mutlaka doğru çıkış kodlarıyla fesih bildirimi işlemi gerçekleştirilmelidir. Aşağıda yer alan çıkış kodları kullanılmadan yapılan fesih bildirimleri deneme süresi fesih bildirimi olarak sayılmayacaktır.
- 01 kodlu çıkış: Deneme süreli iş sözleşmelerinin işverence feshi
- 02 kodlu çıkış: Deneme süreli iş sözleşmelerinin işçi tarafından feshi