Aile şirketlerinde insan kaynakları yönetimi son zamanların en hassas ve dikkat gerektiren konularından biridir. İK departmanının aile üyeleri ile oldukça yakın çalıştığı düşünüldüğünde yönetimde ortaya çıkabilecek sorunların ayrı bir hassasiyetle ele alması gerekir. İK’nın dengeli yönetim stratejisi süreçleri olumlu yönetmek ve olası çatışmaları önlemek adına farklı yetkinlikler gerektirse de aile şirketlerinde insan kaynakları yönetiminin dayandığı ilkeler, insan kaynakları yönetiminin (iky) temel prensipleridir.
İnsan kaynakları yönetimi, sanayi devrimi ile birlikte ortaya çıkan İK kavramının, şirketlerdeki işe alım, verimli insan kaynağı yaratılması veya mevcut insan kaynağının başarılı şekilde kullanılması için uygulanan tüm süreçleri ifade eder. İK, çalışanların ortaya koyduğu, hem birey hem de iş açısından sürekli hareket halinde olan kompleks bir oluşumdur. Bu süreçler aile şirketlerinde daha da karmaşık olacak şekilde meydana gelir.
Aileden bir girişimcinin başlatmış olduğu ve sonrasında da ailenin genellikle işin içerisinde yer aldığı sosyal oluşuma aile şirketleri denir. Aile şirketleri, iş dünyası başta olmak üzere hem dünyada hem Türkiye’de ekonomiye ve toplumun her alanına yön veren en önemli yapı taşlarından biridir. Fakat dinamikleri gereği aile üyeleri ve İK yakın temas halindedir. Bu ilişki şirket üzerinde olumlu veya olumsuz etkilere sebep olabilir.
İnsan kaynakları yönetimi nedir sorusu ile ele aldığımız süreç aile şirketlerinde insan kaynakları yönetimi dinamikleri ile devam ediyor. Ardından ise cevabı fazlasıyla merak edilen aile şirketlerinde İK uygulamaları farklılıkları nelerdir ve İK aile şirketlerinde hangi zorluklar ile karşılaşır sorularının cevaplarını sizler için derledik.
Aile Şirketlerinde İK Uygulamaları Farklılıkları
Yapılan araştırmalarda genellikle ülkemizdeki şirketlerin birçoğunda aile yapısının korunduğu gözlemlenmiştir. Aile şirketlerinde çoğunlukla kurucular yönetimde devam eder veya dışarıdan müdahale ederek otoritesini sürdürür. Bu şirketlerde insan kaynakları uygulamalarının ise çoğu zaman sağlıklı şekilde yürütüldüğü söylenemez. Peki aile şirketlerinde olması gerekenden farklı şekilde yürütülen İK yönetimi uygulamaları nelerdir?
- İşe alım sürecinde kendi çocuklarına daha sonra ise ihtiyaç sahibi akrabalarına öncelik sağlanması,
- Aile bireylerinin eğitim, yetkinlik, bilgi ve becerilerine bakılmaksızın istihdam edilmesi,
- İnsan kaynaklarında ilişkilerin duygusal ilişkiler çerçevesinde sürdürülmesi,
- Aile şirketinde İK ihtiyaçlarının aile ihtiyaçlarına göre önceliklendirilmesi,
- Çalışanların gelişim ihtiyaçlarına yönelik kişisel eğitimler organize edilmesi,
- Ücretlendirme sisteminin ilişkiler göz önünde tutularak belirlenmesi,
- Aile ve işletme sistem dinamiklerinin karşılaştığı noktada sorunlar yaşanması,
- Aile bireylerinin tamamı eşit kabul edildiği için yetkinliğe bağlı olarak konum farklılıklarının olmaması,
- Aile huzurunu bozmaması adına İK’da rasyonel kararlar almaktan kaçınılmasıdır.
Aile Şirketlerinde İK’nın Karşılaştığı Zorluklar
İnsan kaynakları yönetimi nedir ve aile şirketlerinde İK yönetimi nasıldır soruları cevaplandıktan sonra sıra aile şirketlerinde İK’nın karşılaştığı zorluklar ve bunların çözümlerine gelmiştir. Aslında insan kaynakları yönetimi süreçleri aile şirketlerinde akıllıca yönetildiği taktirde katma değerli sonuçlar doğuracaktır. Bireylerin bu çerçevede bilinenin aksine insan kaynakları süreçlerini daha profesyonel yürütülecek şekilde ele alması gerekir.
- Şirket çalışanları için kariyer yol haritalarının belirli ve tanımlı olmaması,
- Aile şirketi olduğu için işe alımların hakkaniyetli şekilde gerçekleşememesi,
- Aile şirketi çalışanlarına yönelik olarak performans değerlendirme çalışmalarının yapılamaması ve bunun sonucunda alınabilecek gerekli reaksiyonların alınamaması,
- İnsan kaynakları ekibinin, aile taleplerini yerine getiren ve özgürlüğü elinden alınmış bir departman olarak görülmesi,
- İnsan kaynaklarının aile şirketi içerisinde stratejik konuma ve öneme sahip olarak görülmemesi,
- İK departmanının alınan şirket kararlarında herhangi bir ağırlığının ve etkisinin olmaması,
- Doğru pozisyonlara doğru çalışanların yerleştirilip yerleştirilmediğinin değerlendirilememesi,
- Şirket içinde aile üyeleri İK süreçlerine dahil olmaya çalıştığı için insan kaynakları yönetimi süreçlerinin kurallara uygun olarak yürütülememesidir.
İK Aile Şirketlerinde Nasıl Yönetilmeli?
İnsan kaynakları yönetimi, şirketlerin iş hedeflerinde ve işleyişlerinde fark yaratabilecekleri en önemli alanlardan biridir. Türkiye’deki işletmelerin %95’inde hala aile yapısının korunduğu düşünülürse İK’da fark yaratmak olağan sürece göre daha da zorlu olacaktır. Aynı zamanda İK yönetimi ve uygulamaları aile şirketlerinde yönetim alanında en sık sorunun yaşandığı yönetim alanlarından da biridir. Bu durumun temel sebebi aile büyüklerinin veya şirket kurucularının yönetsel güçlerini asla elden bırakmak istememesi olarak görülebilir.
İnsan kaynakları yönetimi nedir sorusundan İK aile şirketlerinde nasıl yönetilmelidir sorusuna uzanan bir çerçeveye göz attık. Aile şirketlerinde İK yöneticisi süreçle ilgili karar alırken, çalışanlar ile aile arasındaki ilişkiyi yönetmek de zorlanır. Bu noktada insan kaynakları uygulamalarının aile yapısı ve şirket hedefleri uyumlu olacak şekilde doğru yönetilmesi gerekir.
Aile şirketlerinde insan kaynakları yönetimindeki zorlukları ve sıkıntıları aşmak için öncelikle İK yönetimi tarafından sürdürülen uygulamaların aile üyeleri tarafından desteklenmesi ve İK’nın bağımsız ve stratejik bir departman olarak görülmesi gerekir. Peki aile şirketlerinde insan kaynakları nasıl yönetilmelidir?
- Aile büyükleri şirket yönetiminde rasyonel kararlar almalı,
- İşe alımlarda yetkinliğe ve liyakate önem verilmeli, aile üyeleri dışındaki çalışacak adaylara fırsat eşitliği sağlanmalı,
- Kariyer fırsatları ve adalet sistemi herkes için eşit şekilde işlemeli,
- Yönetimde kaç aile üyesi olduğuna bakılmaksızın İK yönetiminin geleceği için tepe pozisyonlardan birine mutlaka aile dışından bir profesyonel getirilmeli,
- Tüm çalışanların gelişimleri için verilecek eğitimlerde aile bireyleri ve diğerleri aynı imkana sahip olmalı,
- Aile şirketi yöneticileri açık ve şeffaf bir yönetim sergilemeli, kayırmacılık yapmamalı,
- Yöneticiler haksız terfi, atama veya ücretlerde dengesizlik yapmaktan kaçınmalı,
- İK uygulamalarından performans değerlendirme sistemi objektif kriterlere göre ayrım yapmadan herkes için ölçülebilir şekilde belirlenmeli,
- Şirketin kurumsallaşması için çalışmalara hız kazandırılmalıdır.