Çalışan emekli hakları, özellikle emekli adayları tarafından en sık merak edilenler arasında yer alıyor. Günümüzde her üç emekliden birinin çalışmaya devam ettiği belirtiliyor. Emeklilerin bir kısmı sigortalı olarak çalışmayı sürdürürken büyük bir kısmı ise sigortasız olarak çalışmaya devam ediyor. Sigortalı olarak çalışmaya devam eden emekli işçilerin ihbar ve kıdem tazminatı hakları, yıllık izinleri, rapor ücretleri ve maaş kesintileri emekli olmayan çalışanlarla farklılık gösterebiliyor. Emekli işçilerin hakları özel durumlarına göre belirleniyor.
Birçok emekli çalışan çalışmaya devam ediyor. Genç yaşta emekli olan veya maddi gereklilikler nedeniyle çalışmayı sürdüren emeklilerin büyük kısmı bunu kayıt dışı olarak yürütüyor.
Çalışan Emekli Hakları
Emekli olan ve çalışmaya devam eden bireyler tercihleri veya çalışma şekilleri sebebiyle üç farklı gruba ayrılıyor. Bunlardan ilki emekli olmasının ardından kıdem tazminatını almayan ve emekli aylığını bağlatarak sosyal güvenlik destek primi ödemeye devam eden çalışanların yer aldığı gruptur. İkinci grup kıdem tazminatını alan çalışanlardan oluşur. Bu grupta yer alan emekliler kıdem tazminatını alarak aynı işyerinde çalışmaya devam ederler.
Üçüncü grupta bulunan emekliler hak kazandıkları tazminat hakkını alarak farklı bir işyerinde çalışmaya devam ederler. Kıdem tazminatını alma yolunu seçen çalışanlar açısından ikinci bir kıdem tazminatı süreci başlar.
Emeklilik Nedeniyle İşten Ayrılma Şartları Nelerdir?
Emeklilik sebebi ile işte ayrılma gereklilikleri, 1475 sayılı İş Kanunu kapsamında belirlenmiştir. 2023 yılında yapılan EYT güncellemesi ile değişmekle birlikte 08.09.1999 tarihinden önce işe girenler için farklı şartlar belirlenmiştir. Bu tarihten sonra işe girenler için ayrı bir düzenleme hazırlanmıştır. 2023 yılında düzenlenen EYT düzenlemesi ile 08.09.1999 yılı 2000 öncesi olarak güncellenmiştir .1475 sayılı İş Kanunu kapsamında açıklanan şartlar bu şekildedir.
- 3600 iş günü ve 15 yıllık sigortalılık süresini tamamlayan işçi, 08.09.1999 tarihinden önce sigorta girişi yapılması halinde emeklilik nedeniyle işten ayrılma hakkına sahiptir.
- 08.09.1999 tarihi sonrasında sigorta girişi yapılan işçi, 1500 iş günü ve 25 yıllık sigortalılık süresini doldurması veya yıl şartı aranmadan 7000 gün prim koşulunu sağlaması halinde, emeklilik hakkına sahip olacaktır.
- Malulen emekli olma hakkı bulunan, 1800 prim koşulunu sağlayan işçiler emeklilik gerekçesiyle işten ayrılma hakkı kazanır.
Emekli olmak için aranan gün ve prim şartlarını karşılayan işçi, SGK’dan emeklilik nedeniyle kıdem tazminatı hak kazandığını gösteren evrakı işverene sunmalıdır. Bunun ardından çalışan iş akdini feshedebilir. Emeklilik nedeniyle iş akdinin feshi işverenin tasarrufunda değildir. Yasalarla korunan bir haktır.
Çalışan Emekli Hakları: Kıdem Tazminatı
Emekli olan bir çalışanın kıdem tazminatı alma şartları, 1475 sayılı İş Kanunu 14. Maddesi ile düzenlenmiştir. 14. madde gereğince işçilerin belirli nedenlerle iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı alma hakkı vardır. Bu durumlar arasında yaşlılık, emeklilik, haklı gerekçelerle iş akdinin feshi ve malulen emeklilik vardır.
İş akdinin feshi durumunda, her ay otuz gün bürüt ücrete karşılık gelecek şekilde hesaplanan işverenin işçiye ödemekle yükümlü olduğu tazminat türü kıdem tazminatı olarak adlandırılır. Emeklilikte kıdem tazminatına hak kazanılmasına olanak tanıyan haklı sebepler arasında yer alır. İşçinin emeklilik şartlarını yerine getirmesi ve işten ayrılmasının ardından -aynı iş yerinde veya başka bir iş yerinde çalışmasına engel bir durum söz konusu değildir.
Emekli çalışan kıdem tazminatı almasının ardından aynı iş yerinden veya farklı bir iş yerinden ikinci defa kıdem tazminatı alma hakkına sahiptir. SGK çalışanlara en fazla iki kez emeklilik sebebiyle tazminat alma hakkı tanır.
Emekli Olan Çalışanın Kıdem Tazminatını Kim Öder?
İşçilerin kanunda belirtilen süre ve prim şartını sağlaması ve SGK’dan emeklilik sebebi ile kıdem tazminatı alma hakkı kazanması durumunda gerekli evrakları işverene iletmesi gerekir. Bu işlemin ardından çalışan tazminat hakkı kazanmış olur. İşçinin son işyerinde çalıştığı süre baz alınarak, brüt maaş üzerinden gerekli hesaplamalar yapılır. Elde edilen tutar işveren tarafından işçiye ödenir.
İşçi Emeklilik Nedeniyle İhbar Tazminatı Alabilir Mi?
İhbar tazminatı, iş sözleşmesinin tek taraflı feshi durumunda hak kazanılan tazminattır. Sözleşmeyi tek taraflı olarak fesheden tarafın diğerine ödeme yapması gerekir. İhbar tazminatı söz konusu olduğunda iş sözleşmesini bozan tarafın, işçi veya işveren olması durum üzerinde etki sağlamaz. Evlilik, zorunlu askerlik, emeklilik sebebiyle iş akdinin feshi halinde, 1475 sayılı İş Kanununda belirtildiği üzere işçi ve işveren ihbar tazminatı talebinde bulunamaz. İhbar tazminatı çalışan emekli hakları arasında yer alır.
Çalışan Emekli Rapor Parası Alabilir mi ?
Çalışan emeklinin hastalanması veya ameliyat olması durumunda rapor alması gerekebilir. Ancak çalışan emeklilerin iş kazası veya meslek hastalığı kapsamında sayılmayan hastalıklar nedeniyle rapor almaları durumunda SGK tarafından ödenen rapor parasını alma hakları bulunmaz. Çalışan emekliler için ödenen SGDP yalnızca kısa vadeli sigorta kolları için geçerlidir. SGDP sadece iş kazası-meslek hastalığı sigortasını kapsar. Emekli çalışanın maaşından hastalık kesintisi yapılmadığından olası bir hastalık durumunda para alma hakları yoktur.
Emeklilik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçi Başka İşte Çalışabilir Mi?
İşçi Kanunu kapsamında öngörülen prim gün sayısını veya belirtilen süreyi doldurarak emekli olma hakkı kazanan bir işçi gelecekte başka işte çalışabilir. Kişinin özgür çalışma hakkı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tarafından garanti altına alınmıştır. Emekli olan çalışanların farklı bir işyerinde çalışma hakkı 1475 sayılı İş kanunu ve 4447 sayılı Yasa ile ayrıntılı olarak açıklanmıştır.