Fazla mesai hesaplama çalışanlar açısından oldukça önem arz eden bir konudur. Çalışanların ve işverenlerin hak ve yükümlülükleri, hem çalışanlar hem de işverenler tarafından titizlikle ve dürüstlükle takip edilmesi gereken konulardır. Şirketlerin İnsan Kaynakları departmanı, işveren ve çalışan arasındaki söz konusu hak ve yükümlülüklerin yerine getirilmesi için rehberlik ve aracılık görevini üstlenir.
İnsan Kaynakları personelinin takipte en çok zorlandıkları konuların başında ise fazla mesai gelir. Bilhassa tek taraflı olarak takip edildiğinde çeşitli problemlerle karşılaşılma olasılığı son derece yüksek olan fazla mesai verilerinin, hem işveren hem de çalışan cephesinde kullanıma açık, ortak bir platform üzerinden takip edilmesi en doğru yöntem olur. Bu yolla, herhangi bir çalışan için fazla mesai hesaplama konusu gündeme geldiğinde olası ihtilafların önüne geçilebilir.
Fazla mesai kavramı ve fazla mesai ücreti ile ilgili detaylar, çalışanların en çok araştırdığı konular arasında yer alır. Dolayısıyla konuyla ilgili ayrıntılı bilgi edinmek ve hesaplamanın inceliklerine hakim olmak hem çalışan hem de işveren açısından büyük önem arz eder.
Fazla Mesai Nedir?
İşveren ve çalışan arasında yapılan iş sözleşmesinde çalışan ücreti olarak ortak bir rakam kararlaştırılır. Bu ücret, söz konusu çalışanın, iş kanununda belirtilmiş olan haftalık azami çalışma saatine kadar olan çalışmaların karşılığı olarak belirlenir. “Çıplak ücret” olarak adlandırılan bu ücret en çok iş kanunda belirtilen haftalık azami çalışma saatine denk gelen çalışmaları kapsayabilir. Bunu aşan çalışmalar “fazla çalışma” olarak kabul edilir ve fazla çalışma için çalışana ödenecek olan ücret ayrıca hesaplanır.
Fazla çalışmalar için ödenmesi gereken zamlı ücretler işçi hakları çerçevesinde çalışanlar tarafından işverenden talep edilir. Peki ama mesainin fazla çalışma olarak kabul edilmesi için ne kadarlık bir çalışma süresine denk gelmesi olması gerekir?
Yürürlükte olan iş kanununa göre kurumlar için belirlenen haftalık çalışma saati 45 ile sınırlıdır. 45 saatlik söz konusu çalışma süresi, haftanın iş günlerine eşit biçimde bölünür. Ancak eğer işveren ile çalışan arasında ayrı bir anlaşma yapılırsa bu 45 saat haftanın iş günlerine eşit olmayacak şekilde de bölünebilir. Bu türden bir anlaşma üzerinden her iş günü için farklı mesai saatleri kararlaştırılabilir.
Ancak her ne şekilde olursa olsun haftalık çalışma süresini, yani 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir. Bir başka deyişle, işverenle çalışan arasındaki anlaşmadan bağımsız olarak, çalışma biçimi nasıl olursa olsun haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma kapsamına girer ve bunun için ayrı bir ücret hesaplaması yapılır. Çalışanın, fazla çalışma ücretini işverenden talep etmesi onun hakkıdır.
İş kanunu fazla mesai kavramını özetle; haftalık 45 saati aşan çalışmalar olarak tanımlar. Fazla çalışma süresi ise haftalık 11 saati geçemez.
Fazla çalışılan mesai saatlerinin çalışan tarafından ispat edilmesi gerekir. Bahsi geçen ispat ise yazılı belgelerle ve tanık beyanlarıyla yapılabilir. Fazla mesaileri en rahat takip edebileceğiniz yazılı belgeler bordrolardır. Bu nedenle imza zorunluluğu olmasa bile bordroların çalışanlarla paylaşılmasının önemi büyüktür.
Fazla Sürelerle Çalışma
Bazı iş yerlerinde çalışanla işveren arasında yapılan anlaşmaya göre haftalık çalışma süresi 45 saatten az olabilir. Bu durumda o iş yerine özel olarak belirlenmiş haftalık çalışma süresi ile iş kanununda belirlenmiş haftalık çalışma saati arasındaki fark için de ayrı bir ücret hesaplaması gerçekleştirilir. Fazla sürelerle çalışma; belirli bir iş yerinde belirlenen haftalık çalışma süresinin iş kanununda belirlenen sınırın altında olması durumunda, kanuni sınıra kadar yapılan çalışmalar olarak tanımlanır.
Örneğin; herhangi bir iş yerinde belirlenen haftalık çalışma süresi 40 saattir. Bu iş yerinde haftalık 45 saate kadar yapılan ekstra mesailer fazla sürelerle çalışma sınıfına girer. Eğer çalışmalar 45 saatin de üzerine çıkarsa o zaman fazla mesai olarak değerlendirilir.
Fazla sürelerle çalışma için ödenecek olan ücret yüzde 25 zamlı olarak hesaplanır. Bu durumda örneğin haftalık 40 saat çalışma mesaisi olan iş yeri için 40 saati geçen her bir çalışma saati, çalışanın saatlik ücretinin yüzde 25 zamlı haliyle çarpılır.
Buna göre; 3.000 TL aylık maaşı olan bir çalışanın saatlik ücreti 3.000 / 200 = 15 TL’dir. Fazla süreli çalışma için ödenecek olan zamlı saatlik ücret: 15*1,25 0 18,75 TL olarak bulunur. 40 saati aşan ve 45 saate kadar olan her bir fazla süreli çalışma saati 18,75 TL ile çarpılır ve çalışana ödenecek olan fazla süreli çalışma ücreti bu şekilde hesaplanır.
2020 Yılı İçin Fazla Mesai Hesaplama
Haftalık 45 saatin üstüne çıkan tüm mesailer fazla mesai olarak kabul edilir ve bu saatler için çalışana ödenecek olan ücret farklı bir yöntemle hesaplanır. Fazla mesai ücreti hesaplama işlemi, çalışılan her bir fazla saat için yüzde 50 zamlı olacak şekilde gerçekleştirilir. Bir başka deyişle fazla mesai ücreti; çalışan için ödenen ücretin saat başına düşen miktarı yüzde 50 oranında yükseltilerek hesaplanır.
İşveren, 4857 sayılı iş kanununun 41. maddesinde fazla çalışma olarak ifade edilen fazla mesai ücretini çalışanına ödemekle yükümlüdür. Bunun için öncelikle çalışanın saat başına denk gelen ücreti hesaplanmalıdır. Saatlik ücret hesaplanırken kişinin aylık kazancı, aylık çalışma süresi olan 225 saate bölünür. Ortaya çıkan rakam çalışanın saatlik ücretidir.
Fazla mesai ücretini belirlemek için ise bu saatlik ücretin üzerine yüzde 50 oranında zam eklenir. İkinci adım olarak çalışanın o hafta içinde kaç saat fazla çalıştığı net bir biçimde ortaya konulur. Üzerinde hemfikir olunan bu rakam, ilgili çalışanın saatlik zamlı ücreti ile çarpılır. Böylece fazla mesai ücreti belirlenmiş olur. Fazla mesai hesaplamalarında hata yapmamak için tüm çalışanların çalışma saatlerini gerçek zamanlı olarak kontrol ve takip edebilmek önemlidir. İşe giriş ve çıkış verilerinin doğru bir biçimde tutulması, maliyetlerin net bir biçimde hesaplanabilmesi ileri teknolojiden faydalanarak ortaya konan Idenfit Zaman Yönetimi ile mümkündür. İnsan Kaynakları faaliyetlerinin ve yönetiminin ilgili yeni nesil araçlardan faydalanması bu açıdan son derece önemlidir.
Fazla Mesai ve Fazla Süreli Çalışma Şartları?
Fazla mesaili çalışmalar ancak ve ancak çalışanın onayı doğrultusunda hayata geçirilebilir. Bununla ilgili işverenle yaptığı sözleşmede ya da herhangi bir dilekçe aracılığıyla onay vermeyen çalışanlara işveren baskısıyla fazla mesai yaptırılması gibi bir durum söz konusu değildir. Bu durum iş kanununa aykırıdır. Kanunda belirtilen haftalık maksimum çalışma sürelerini aşan çalışmalar için çalışanın onayının alınması zorunluluğu vardır.
Bir çalışma yılı içinde çalışanın gerçekleştirebileceği fazla mesai için bir üst sınır da mevcuttur. Buna göre herhangi bir çalışan bir senede toplam 270 saatin üzerinde fazla mesai yapamaz. Bu kanuni olarak mümkün değildir.
18 yaşını doldurmamış yani henüz reşit olmamış çalışanlar kanunen fazla mesai yapamaz. Yine hamile, yeni doğum yapmış ya da henüz emziren anneler de fazla mesai kavramından muaf tutulmalıdır. Bu konuda daha fazla bilgi için doğum izni kaç gün yazımıza da göz atabilirsiniz. Kısmi süreli çalışanların da fazla mesai yapması yasal değildir. Son olarak mevcut sağlık sorunlarına bağlı olarak fazla mesai yapmasının mümkün olmadığını belgeleyen çalışanların da fazla mesai yapması kanunen yasaktır.