Engelli çocuğu olan çalışan ebeveynler, çocuklarının özel ihtiyaçlarına uygun olarak iş ve aile yaşamlarını dengelemelerini sağlamak amacıyla çeşitli haklara sahip olmaları önemlidir. Bu haklar, engelli çocuğun bakımı, eğitimi ve rehabilitasyonu ile ilgili destekleri içerir. Ülkemizde engelli çocuğu olan çalışan ebeveynlere yönelik olarak pek çok yasal hak bulunmaktadır.
Refakat İzni
Engelli çocuğu olan çalışanlara tanınan refakat izni çocukların sağlık durumlarını doktor raporu ile belgelendirmelerinin ardından kullanılır. Buna göre bakmakla yükümlü olduğu çocuğunun engelli olduğunu belgeleyen çalışanlara 3 ay refakatçi izni verilir. Bu süre zarfında çalışanın sahip olduğu özlük hakları aynı şekilde devam eder.
Anneler İçin Erken Emeklilik Hakkı
5510 sayılı Kanuna göre, engelli çocuğu olan anneler erken emeklilik hakkı kazanmaktadır. Buna göre 1 Ekim 2008 sonrasında çalışılan ya da primi dışarıdan ödenen her 4 yıla 1 yıl prim süresi eklenirken, yaştan 1 yıl düşülmektedir. Bunun neticesinde engelli çocuğu olan anneler emsallerine göre daha erken emekli olabilmektedir.
Vergi İndirimi
Engelli çocuğu olan çalışan ebeveynlere yönelik olarak çeşitli alanlarda vergi indirimleri söz konusudur. Örneğin engelli çocuğu olan ebeveynlere “engelli indirimi” adı verilen bir vergi avantajı sağlanır. Engelli çocuğun derecesine ve ebeveynin gelirine bağlı olarak bu indirimden faydalanır. Engelli çocuğun sürekli bakıma muhtaç olduğu durumlarda, ebeveynlere “bakım indirimi” adlı bir vergi avantajı sunulur. Bu indirim, çocuğun bakımına yönelik harcamaları kapsar.
Engelli çocuğun özel eğitim alması durumunda, özel eğitim harcamaları için vergi indiriminden yararlanır. Engelli çocuğun sağlık harcamaları için yapılan ödemeler, vergi indirimine tabi olur. Bütün bunlara ek olarak engelli çocuğu olan ebeveynlere ayrıca gelir vergisi indirimi de uygulanır.
2023 yılı itibari ile 1. derece engelliler için 4.400 TL, 2. derece için 2.600 TL ve 3. derece engelliler için 1.100 TL indirim uygulanır.
Engelli Çocuğu Olan Çalışan Ebeveynlerin Nöbet Muafiyeti
Devlet memuru olan ebeveynlerde nöbet ve fazla konusunda muafiyet sağlanmaktadır. Burada amaç memurun engelli çocuğunun yanında daha fazla zaman geçirebilmesidir. Bu konuyu düzenleyen ilgili genelgede “Kamu çalışanlarının kanunen bakmakla yükümlü olduğu engelli aile bireyinin bakıma muhtaç olduğunun ilgili mevzuatına göre alınmış geçerli engelli sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmesi kaydıyla bu durumdaki personele; engelli aile ferdinin günlük bakımı için izin kullanımında gerekli kolaylık sağlanacak ve personel mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacaktır.’’.
Engelli Çocuğu Olan Çalışan Ebeveynler ve Mazeret İzni
Kanuna göre engelli çocuğu olan ebeveynlere yıl içinde parçalar halinde 10 gün mazeret izni verilir. Mazeret izni verilirken çocuğun engel durumunun en az % 70 olması şartı aranmaktadır.
Tayin Hakkı ve Engelli Çocuğu Olan Çalışan Ebeveynler
Engelli çocuğu olan devlet memurlarına tayin hakkı tanınmaktadır. Bu durum 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda ‘’Devlet memurlarının, hayatını başkasının yardım veya bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede engelli olduğu sağlık kurulu raporu ile tespit edilen eşi, çocukları ile kardeşlerinin, memuriyet mahalli dışında resmî veya özel eğitim ve öğretim kuruluşlarında eğitim ve öğretim yapacaklarının özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından belgelendirilmesi hâlinde, ilgilinin talebi üzerine eğitim ve öğretim kuruluşlarının bulunduğu il veya ilçe sınırları dahilinde kurumunda bulunan durumuna uygun boş bir kadroya atamasıdır.
Yine çeşitli devlet kurumlarının da kendi memurları için bu konuda çeşitli düzenlemeleri mevcuttur. Örneğin Jandarma Genel Komutanlığı Atama Yönergesine göre 14 Şubat 2014 Yönerge değişikliği kapsamında; tam teşekküllü askeri hastaneler tarafından verilmiş sağlık kurulu (bakıma muhtaç %90 ve üzeri ağır engelli) raporu olan engelli eş veya çocuğu olan personelin dilekçe ile müracaat etmesi halinde uygun kadro bulunması halinde atama döneminde olmak üzere kendileri ile eşlerinin memleketlerine veya daimi ikametgahlarına ataması. TSK’da görevli devlet memurlarının sağlık durumu nedeniyle atama talepleri için;atama dönemine bağlı kalmak, bulundukları yerde çalışma sürelerini tamamlamak zorunluluğu yoktur.
Memurun kendisinin veya beraber yaşadığı eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarının engellilik durumunun tedavisi sebebiyle yer değişikliğini talep etmesi halinde, memurun ve bu fıkra kapsamındaki yakınlarının engellilik durumuna uygun olması esas alınır. Engellilik durumu devam ettiği sürece kurumlarca isteği dışında memurun yeri değiştirilemez. Engellilik durumu ortadan kalkan memurlar hakkında bu Yönetmelikte yer alan diğer hükümler uygulanır.”
Devlet memurlarının kurumdan kuruma engelli çocuk bakımından dolayı tayin hakkıyla ile ilgili değişiklikler olabilmektedir. Bu noktada engelli çocuğu olan memur ebeveynlerin kendi kurumlarını ilgilendiren yönetmelikleri incelemesinde fayda vardır.
Engelli Bir Çocuğun Evlat Edinilmesi ile İlgili Haklar Nelerdir?
SGK mevzuatına göre engelli bir çocuğu evlat edinen kadın çalışanlar erken emeklilik hakkından faydalanır. Bunun dışında kanunda engelli çocuğu olan ebeveynlere tanınan bütün haklar da evlat edinen ebeveynlere tanınmaktadır. Evlat edinme işleminin ardından ebeveynler çocuklarının sağlık durumu ile ilgili raporu kurumlarına ibraz etmek zorundadır.
